اخلاق و ویژگی‌های فردی و اجتماعی امام باقر علیه السّلام

پنجمین ستارة پرفروغ ولایت و امامت ، حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ در سال 57 هجری[1] در شهر مدینه چشم به جهان گشود. او هنگام وفات پدر بزرگوار خود امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ که در سال 94 هـجری رخ داد، 39 سال داشتند. نام او «محمد»، کنیه‌اش «ابوجعفر» است و «باقر» و «باقرالعلوم» لقب او می‌باشد.
مادر حضرت «ام عبدالله» دختر امام حسن مجتبی ـ علیه السّلام ـ ایشان نخستین کسی بود که از طرف پدر و مادر فاطمی و علوی بودند. امام باقر در سال 114 هجری در مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع، کنار قبر پدر و جدش، به خاک سپرده شد. دوران امامت آن حضرت 18 سال بود. امام باقر ـ علیه السّلام ـ با پنج خلیفة اموی در عصر خود معاصر بودند که عبارتند از:
1. ولید بن عبدالملک (86 ـ 96)
2. سلیمان بن عبدالملک (96 ـ 99)
3. عمر بن عبدالعزیز (99 ـ 101)
4. یزید بن عبدالملک (101 ـ 105)
5. هشام بن عبدالملک (105 ـ 125)
اگر به نقل برخی از خصلت‌های پسندیدة امام باقر ـ علیه السّلام ـ یا خصال یکی از معصومین ـ علیهم السّلام ـ می‌پردازیم، برای آن است که شواهد روشنی بیاوریم تا به اندازه وسع، خود را به آنها مزین سازیم و می‌دانیم که زندگی آنان تصویری واقعی از قرآن کریم است و شعاعی فروزان برای هدایت انسان‌ها.
اخلاق اجتماعی:
ابن شهر آشوب در کتاب مناقب در مورد امام باقر ـ علیه السّلام ـ می‌نویسد:
او راستگوترین و گشاده روترین و بخشنده ترین مردمان بود در میان اهل‌بیت ـ علیهم السّلام ـ کمترین ثروت و در عین حال بیشترین هزینه را داشت، هر جمعه یک دینار صدقه می‌داد و می‌فرمود: صدقه روز جمعه به خاطر فضیلت این روز بر دیگر روزها، دوچندان می‌شود. هر گاه پیشامدی غم انگیز به او روی می‌نمود، زنان و کودکان را جمع می‌کرد خود دعا می‌کرد و آنان آمین می‌گفتند. بسیار ذکر خدا می‌گفت. راه می‌رفت در حالی که ذکر خدا می‌کرد، غذا می‌خورد با مردم سخن می‌گفت باز از ذکر خداوند غافل نمی‌شد. فرزندانش را جمع می‌کرد و به آنان می‌فرمود تا سرزدن آفتاب ذکر بگویند.
شیخ مفید نیز دربارة آن حضرت می‌گوید: مراتب بخشندگی او در خاص و عام آشکار و بزرگواری‌اش در میان مردم مشهور و با وجود کثرت عیال و متوسط بودن وضع زندگی‌اش به احسان وبخشندگی مشهور بودند. [2]
اخلاق بندگی:

از افلج، آزاد کرده امام باقر ـ علیه السّلام ـ، می‌گوید: با محمد بن علی به قصد حج بیرون شدم، چون به مسجد درآمد به خانة خدا نگریست با بانک بلند گریست، عرض کردم: پدر و مادرم فدایت مردم به شما می‌نگرند ای کاش اندکی صدای خود را پایین می‌آوردید. امام به من پاسخ داد: وای بر تو ای افلج! چرا نگریم؟! شاید خدای تعالی در اثر این گریه بر من به مهربانی بنگرد و فردا در پیشگاهش سرفراز و رستگار شوم. افلج گوید: آنگاه امام طواف کرد و سپس آمد تا نزد مقام نمازگزارد سپس سر از سجودش برداشت و دیدم که پیشانی آن حضرت از بسیاری اشک، خیس و تر شده است.
افلج می‌افزاید: آن حضرت هرگاه می‌خندید، می‌فرمود: اللهم لا تمقتنی یعنی خداوندا بر من خشم مگیر! [3]
امام باقر ـ علیه السّلام ـ و ویژگی‌های ظاهری ایشان[4]
ابن شهر آشوب در مناقب می‌نویسد: امام باقر ـ علیه السّلام ـ میانه بالا و چهارشانه بود. چهره‌ای نورانی و مویی مجعد و سیمایی گندمگون داشت، خال سیاهی بر روی گونه و خال سرخی بربدنش دیده می‌شد، میان باریک و صدایش خوش آهنگ بود.
اخلاق فردی:
1. حلم امام ـ علیه السّلام ـ
حلم امام از بارزترین صفات ایشان می‌باشد که مورخین اجماع دارند هرگز بدی نکرد به کسی که به او اهانت و ظلم کرده بود و حتی در مقابل به آن شخص نیکی و احسان می‌نمود، موارد زیادی روایت شده از جمله: شخصی از اهل کتاب به امام ـ علیه السّلام ـ گفت، أنت بقر!، امام با مهربانی و ملاطفت فرمودند: لا أنا باقر، یعنی نه، من باقر هستم.
2. صبر امام ـ علیه السّلام ـ
روایت کرده‌اند از عظمت صبر آن امام ـ علیه السّلام ـ گاهی با اصحاب جلوس می‌کرد و در آن حال از خانه‌ای صدای بلندی را می‌شنید. (به علت از دست دادن فرزند یا وابسته ای در منزلش) فوراً بسوی آن خانه یکی از اصحاب را می‌فرستاد می‌فرمودند: «الحمد لله علی ما أعطی و له ما أخذ إنهَهُم عن البکاء و خذوا فی جهازه، واطلبوا السکینة، و... » سپاس خداوند را به آن چه که عطا کرده بود و آن چه گرفته مال او بود از گریه نهی کن و آماده تجهیز او (مرده) باشید، آرامش بخواهید از خداوند در مصیبت و هر گاه کسی مراجعه می کرد جهت رفع نیاز از او رفع نیاز می کرد، در کرم و سخاوت همچون اجدادش شهره بود و بدیل نداشت.
3. کرم و سخاوت امام ـ علیه السّلام ـ
چنان که بدین وصف سخاوتش توصیف شده:
لو کان یوجد عرف مجد قبلهم لوجدته منهم علی أمیال
اگر مجد و بزرگواری قبل از آنها (ائمه) پیدا شود تنها در بین آنها به جهاتی این مجد دیده می شود.
إن جئتهم أبصرت بین بیوتهم کرماً یقیک مواقف التسال
اگر به سوی آنها روان شوی بینا شوی از کرم آنها در بین خانه های آنها که مواقف کردند.
نورالنبوة والمکارم فیهم متوقع فی الشیب والاطفال
نور نبوت و مکارم اخلاق در پیر و جوان آنها و کودکانشان، به امیدواری است.
4. صله و پاداش به اصحاب
بهترین و نیکوترین چیز نزد امام ـ علیه السّلام ـ در این دنیا دادن صله به برادران دینی خود بود و به آن عشق می‌ورزیدند، هرگز از دادن صله ملول نمی‌شدند، حتی به فرزند خود امام صادق ـ علیه السّلام ـ عهد کردند که بعد از خود به دیگران انفاق کنند.
علم و دانش امام ـ علیه السّلام ـ [5]
این بعد از شخصیت پیامبر گونه امام باقر ـ علیه السّلام ـ بر هیچ کس پوشیده و مخفی نیست، دوست و دشمن همگی اذعان دارند که ایشان شکافنده علم می‌باشد سخنان اهل سنت در این مورد بی شمارند برای اختصار یک مورد نقل می‌نماییم، که (خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل ...)
احمد بن محمد ابن خلکان (608 ـ 681 هـ )
ابن خلکان از مشاهیر مورخین و قضات و علمای نامی قرن هفتم هجری در اصول اشعری و در فروع شافعی مذهب بود و کتاب «فرضیات الأعیان و ابناء الزمان» از اوست، ابن خلکان از متعصبین اهل سنت بوده، دربارة امام باقر می‌نویسد:
«ابوجفر محمد بن زین العابدین ... ملقب به «باقر» یکی از ائمه دوازده گانه در اعتقاد شیعه امامیه و پدر (امام) جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ می‌باشد و باقر عالم بزرگ و سید عظیمی بود و به این جهت به او «باقر» گفته می‌شد که علم را می‌شکافت و به آن توسعه می‌داد.
شاعر چنین گفته:
یا باقر العلم لاهل التُقی و خیر مَن لبّی علی الاجبل
ای شکافنده علم برای پرهیزگاران و ای بهترین کسی که بر کوه های حجاز لبیک گفتی
در پایان از هرگونه قصوری چه از لحاظ لفظی یا معنا و مفهومی از خوانندة محترم پوزش می‌خواهم و برای درک مطالب بیشتر به کتب دیگر مراجعه شود و مهمتر از هر چیز جامة عمل پوشانیدن به علم و معلومات خود و مزین شدن به اخلاق معصومین نیکو و پسندیده می‌باشد.

------------------------------------
[1] . مهدی پیشوایی، سیرة پیشوایان، قم، مؤسسة تحقیقاتی و تعلیماتی امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، 1375، چاپ سوم، ص 305.
[2] . محمد تقی مدرسی، زندگانی باقر العلوم ـ علیه السّلام ـ ،ترجمه: محمد صادق شریعت، محبان الحسین ـ علیه السّلام ـ، تهران، 1380، چاپ سوم.
[3] . همان ، ص 290.
[4] . امین، سید محسن، سیرة معصومین، ترجمة علی حجتی کرمانی، نشر سروش، چاپ 1374، ص 17، این کتاب زندگانی امام باقر تا امام دوازدهم را بیان کرده).
[5] . الهامی، داود، امامان اهل‌بیت ـ علیهم السّلام ـ در گفتار اهل‌ سنت، ناشر مکتب اسلام، نوبت چاپ اول 77.

مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

منبع: http://www.andisheqom.com