در مورد شخصیت معنوی حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ باید بگوییم که آن حضرت دارای شخصیت رفیع و والا مقام می‌باشد به طوری که ائمه طاهرین ـ علیهم السّلام ـ از این بانو، با جلالت و تکریم یاد کرده‌اند و حتی پیش از ولادت آن حضرت نام او بر لسان بعضی از ائمه ـ علیهم السّلام ـ آمده و از مقام والای او سخن گفته‌اند.[1]

برخی از ابعاد شخصیتی حضرت :
1. شرافت خانوادگی: او ماه تابانی است از برج امامت طلوع کرده و در آ‎غوش امامت تربیت یافته و قنداقه امامت را نیز در دامن خود پرورش داده است. و همة نیاکان او مشعلداران امامت، پرچمداران هدایت، اسوه‌های فضیلت و استوانه‌های ولایتند.
2. عبادت: یکی از عالی‌ترین نمونه‌های عبادت و بندگی خدا از خاندان ولایت و امامت، کریمه اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ می‌باشد. او با عبادت و شب زنده داری هفده روزه‌اش در واپسین روزهای عمر شریفش در مدت اقامتش در قم گوشه‌ای از یک عمر عبودیت و خضوع آن زاده عبد صالح خدا در برابر ذات پاک الهی است.[2]
3. محدثه بودن آن حضرت: از ویژگیهای حضرت معصومه آن بود که به علوم اسلام و آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ آگاهی داشت و آن حضرت از جمله روایت کنندگان حدیث بود.
4. لقب معصومه ـ سلام الله علیها ـ: مقام عصمت که عالی‌ترین مقام معنوی و پاکی است آن حضرت به این مقام در سطح پایین‌تر از 14 معصوم دست پیدا کرده بود.
5. شفاعت گسترده: طبق روایات وارده از جهت گستردگی شفاعت هیچ بانویی به شفیعه محشر حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ نمی‌رسد.
6. زیارتنامه مخصوص: یکی از شواهد عظمت استثنایی حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ زیارتنامه ‌ای است که در شأن او از امام رضا ـ علیه السّلام ـ صادر شده است.
امّا کرامات آن حضرت بسیار و قابل شمارش نیست و این کرامات و عنایات آستان مقدسش شامل حال خاص و عام بوده است. از بزرگانی همچون ملاصدرا، آیت الله بروجردی گرفته تا آن مسلمان عاشقی که از دور افتاده‌ترین کشور اسلامی به عشق زیارت به حریم قدس او راه یافته، همگی را مورد لطف و عنایت کریمانه خود قرار داده است.
کرامات مانند شفای دست آیت الله اراکی، شفای چشم طلبة نخجوانی، شفای مرض مرد نصرانی که در بغداد زندگی می‌کرد، شفای دختر لال از اهل آستارا (روز پنج شنبه 10 رجب 1385 هـ .ق)، شفای فلج آقای امیر احمد کوهی ساکن مشهد و از کارمندان اداره امور اقتصادی بود. (14 شعبان برابر با 26 دی ماه 1373 ش) و...
امّا در مورد زندگینامه آن حضرت باید بگوییم که تاریخ ولادت آن حضرت به طور دقیق مشخص نیست ولی طبق اسناد به دست آمده ولادت آن حضرت را در مدینه و در سال 173 نقل می‌کنند.[3] هنوز بیش از ده سال از عمر شریف حضرت معصومه نگذشته بود که پدر بزرگوارش را از دست می‌دهد و تحت تربیت امام رضا ـ علیه السّلام ـ برادر بزرگوارش قرار می‌گیرد که با اقامت اجباری امام رضا ـ علیه السّلام ـ در خراسان، حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ برای زیارت برادرش از مدینه به مقصد خراسان حرکت می‌کند و وقتی به شهر ساوه می‌رسند بیمار و رنجور شده و به قم منتقل می‌شوند و مدت 17 روز در قم و در سرای موسی بن خزرج به عبادت مشغول شده و بعد رحلت می‌فرمایند.[4]
قم، شهری که از نظر آب و هوا و مناظر طبیعی در سطح بسیار پایینی قرار دارد. امّا به برکت بانوی بزرگوار در مدت زمان کوتاهی این شهر به شهری علمی، فرهنگی، و اقتصادی تبدیل شد و از نظر اجتماعی و زیست شهری، به یکی از کلان شهرهای ایران تبدیل شده و به خاطر هجوم شیفتگان اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ به این شهر به استانی مستقل تبدیل شده و از رونق اقتصادی و علمی فرهنگی بسیار بالایی برخوردار است. برای آگاهی بیشتر در مورد شهر قم‌ به کتاب تاریخ مذهبی قم آقای فقیهی مراجعه بفرمایید.
. اغلب منابع تاریخی که در مورد زندگانی حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ می‌باشند به این نکته اذعان دارند که اکثر دختران امام هفتم  ـ علیه السّلام ـ ازدواج نکرده‌اند. مؤلف تاریخ قدیم قم می‌گوید:‌‌ «به من رسیده است که رضائیه، دختران خود را به شوهر نمی‌دادند».[5]: برخی نوشته اند «تقریباً قطعی است که حضرت معصومه ازدواج نکرده است»[6] علت چه بود:
1- وضع جامعه : برای اهل بیت به حدی اختناق وجود داشت کسی جرأت نمی‌کرد خودش را به علویان نزدیک کند و یا به آنها منسوب کند. چه رسد به اینکه با آنها وصلت و ازدواج نماید زیرا داماد حضرت موسی بن جعفر بودن از نظر دستگاه طاغوتی هارون موجب خطر شدید برای آن داماد می‌شد
2- شاید به خاطر عدم کفو و نبودن همسری شایسته غیر از آل ابی طالب برای همسری دختران موسی بن جعفر  ـ علیه السّلام ـ بود. چرا که در امر ازدواج کفو و برابر هم بودن زوجین اهمیت فراوان دارد اگر دختران موسی بن جعفر  ـ علیه السّلام ـ این را مورد مداقه قرار نمی‌دادند احتمال داشت که در دست عده‌ای مسلمان منافق گرفتار شوند. چنانچه امام موسی بن جعفر  ـ علیه السّلام ـ به دختران و فرزندان خود سفارش کرده بودند که به رأی و مشورت برادرشان،‌ امام رضا  ـ علیه السّلام ـ ازدواج کنند.[7] و این سفارش بیانگر آن است که باید برای آنها همسر مناسبی باشد با توجه به اینکه در مورد حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ امام صادق  ـ علیه السّلام ـ فرمودند: اگر خداوند متعال  علی  ـ علیه السّلام ـ را برای فاطمه ـ سلام الله علیها ـ نمی‌آفرید در سراسر زمین از حضرت آدم گرفته تا هر انسانی بعد از او همسر و همتا و مناسبی برای فاطمه ـ سلام الله علیها ـ پیدا نمی‌شد.[8]
و حدیثی از پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل شده که فرمودند: دختران ما برای پسران ما هستند،[9] علاوه بر اینها باید بدانیم که حضرت معصومه در سنین جوانی از دنیا رفته‌اند شاید در صورت استمرار حیات با مورد مناسب ازدواج می‌نمودند.

جهت مطالعه بیشتر :
زندگی حضرت معصومه(ع) ،اشتهاردی ومهدی پور.

[1] . سفینة البحار، ج 2، ص 276؛ و  علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 6، ص 216.
[2] . کتاب قم، ص 292.
[3] . شیخ علی نمازی، مستدرک سفینه، ج 8، ص 257؛ و کلینی، اصول کافی، انتشارات ولی عصر، ج 2، کتاب الحجة.
[4] . شیخ مفید، الارشاد، ج 2، ص 242؛ و کتاب قم، چاپ مجلس، ص 213.
[5]  . قمی، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قدیم قم، ترجمه حسن بن علی، تصحیح سیدجلال تهرانی، مطبعه مجلسی، ص 211.
[6]  . محمدی اشتهاردی، محمد،‌حضرت معصومه فاطمه دوم، ص 116، انتشارات علامه، چاپ دانش، اول، 75.
[7]  . کلینی، اصول کافی، ج1،‌ ص 317.
[8]  . اصول کافی، ج 1، ص 261.
[9]  . شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 3، باب الاکفاء،‌ ص 393.